Phản biện ông Phạm Việt Hưng, Phần 1

Chào mừng cộng tác viên mới của Thư Viện Tiến Hóa, T.N. Bạn là người có tâm huyết với giáo dục khoa học và có đủ kiến thức để cầm bút có trách nhiệm, hy vọng trong tương lai trang web mình sẽ càng ngày càng triệt phá nhiều thông tin phản khoa học hơn.

Cách hiểu sai về tiến hóa: tranh luận người rơm

Tác giả: T.N.

Tiến hóa là học thuyết ra đời cách đây 150 năm. Trong quãng thời gian dài ấy, thuyết tiến hóa phải trải qua một quá trình kiểm tra và xác minh gắt gao từ cộng đồng khoa học. Và sau 150 năm kiểm định, bây giờ, chúng ta đã có thể kết luận về tính đúng đắn của thuyết tiến hóa. Đây là quan điểm của The National Science Teachers Association (Hiệp hội giáo viên khoa học quốc gia), thành lập năm 1944, là tổ chức lớn nhất thế giới có nhiệm vụ thúc đẩy và cải tiến việc dạy và học khoa học:

“The National Science Teachers Association (NSTA) strongly supports the position that evolution is a major unifying concept in science and should be emphasized in K–12 science education frameworks and curricula. Furthermore, if evolution is not taught, students will not achieve the level of scientific literacy needed to be well-informed citizens and prepared for college and STEM careers. This position is consistent with that of the National Academies, the American Association for the Advancement of Science (AAAS), and many other scientific and educational organizations.”(http://www.nsta.org/about/positions/evolution.aspx)

(Hiệp hội giáo viên khoa học quốc gia ủng hộ mạnh mẽ quan điểm cho rằng tiến hóa là một khái niệm có tính thống nhất quan trọng trong khoa học và nên được nhấn mạnh trong khuôn khổ và chương trình giảng dạy khoa học K-12. Hơn nữa, nếu tiến hóa không được dạy, sinh viên sẽ không có được mức độ kỹ năng khoa học cần thiết để trở thành các công dân có tri thức và chuẩn bị cho đại học và các nghề nghiệp thuộc STEM. Quan điểm này thống nhất với các quan điểm của viện hàn lâm quốc gia, Hiệp hội vì sự tiến bộ khoa học của Mỹ và nhiều tổ chức khoa học và giáo dục khác)

Như vậy, tính đúng đắn của tiến hóa đã được xác nhận bởi các hiệp hội khoa học và được đưa vào nhà trường. Tuy nhiên, hiện nay vẫn có các thông tin không chính thống rải rác trên internet phê phán thuyết tiến hóa. Vậy câu hỏi đặt ra là tại sao họ lại phê phán thuyết tiến hóa? Một lý thuyết đã được thử thách trong 150 năm và được xác nhận là đúng. Có phải do bản thân thuyết tiến hóa hay còn có yếu tố tác động nào khác?

Khi đề cập đến các tranh luận chống tiến hóa, chúng ta thường nói người này nói thế này, người kia nói thế nọ. Việc đánh giá chung chung như thế sẽ không thể trả lời được câu hỏi trên. Do đó, chúng ta cần đánh giá một cách tỷ mỉ từng cá nhân cụ thể để có thể tìm ra các yếu tố đã chi phối cách hiểu sai lạc về tiến hóa của họ.

Một trong những trang web đang lớn mạnh hiện nay về chống tiến hóa là của một nhà toán học tên là Phạm Việt Hưng (https://viethungpham.com/). Là một nhà toán học, do đó khi đề cập đến tiến hóa, một lĩnh vực thuần sinh học, ông Hưng đã viết không nhiều các tranh luận của chính ông. Mà thay vào đó, ông Hưng đã trích dẫn ra rất nhiều câu nói của các nhà khoa học khác nhau để ủng hộ cho quan điểm của ông. Do đó, ông Hưng đã chủ động phủ lên các bài viết của mình màu sắc khoa học. Thật sự tôi khó có thể kiểm chứng các trích dẫn này của ông Hưng vì ông không đưa ra nguồn của trích dẫn. Do đó, tôi sẽ tập trung phần lớn vào phần trả lời các góp ý (comment) từ đọc giả của ông Hưng sau mỗi bài viết vì phần này sẽ phản ánh chính xác quan điểm của ông Hưng khi cho rằng tiến hóa là sai.

Quan điểm đầu tiên mà ông Hưng đưa ra là “Làm thế nào để loài khỉ (hoặc vượn, tinh tinh) với 54, hoặc 48, hoặc 42 nhiễm sắc thể có thể biến thành loài người với 46 nhiễm sắc thể?” (https://viethungpham.com/2015/09/06/the-worst-mistake-in-science-sai-lam-te-hai-nhat-trong-khoa-hoc/)

Hay nói một cách ngắn gọn: theo quan điểm của ông Hưng, thuyết tiến hóa cho rằng khỉ tiến hóa thành người. Điều này là không thể xảy ra, và do đó thuyết tiến hóa là sai.

Cách dựng người rơm

Ở đây, ông Hưng đã sử dụng một thủ pháp gọi là tranh luận người rơm (straw man argument). Trong bất kỳ một cuộc tranh luận khoa học nào, để chứng tỏ lý thuyết của đối phương là sai, chúng ta có xu hướng tìm ra những bằng chứng để chứng tỏ lý thuyết đó là sai. Tuy nhiên, trong tranh luận người rơm, một người rơm được cố tình dựng lên. Người rơm này chính là phiên bản sai lạc của lý thuyết ban đầu. Phiên bản sai lạc này thường là việc cố tình bóp méo, điều chỉnh, hiểu sai so với phiên bản gốc. Từ đó, người phản biện chỉ việc đánh đổ người rơm này để dẫn đến việc kết luận là lý thuyết đó là sai.

Tranh luận người rơm thường được xem là một thủ pháp thâm độc vì nó xuyên tạc phiên bản gốc. Điều này thể hiện sự thiếu hiểu biết, vô ý hay cố tình, của người phản biện trong lĩnh vực đang tranh luận. Do đó, ở các xã hội tiên tiến, tranh luận người rơm không bao giờ được chấp nhận trong các hội nghị khoa học hay các diễn đàn lớn của khoa học.

Ông Hưng đã dựng lên một người rơm với nội dung: thuyết tiến hóa cho rằng khỉ tiến hóa thành người. Sau đó ông đánh đổ người rơm này khi cho rằng số lượng nhiễm sắc thể của loài là cố định. Do đó, không thể có khả năng rằng “khỉ (hoặc vượn, tinh tinh) với 54, hoặc 48, hoặc 42 nhiễm sắc thể có thể biến thành loài người với 46 nhiễm sắc thể”. Từ đó ông kết luận rằng tiến hóa là sai.

Sự thật

Sự thật là Darwin đã thật sự nói gì? Trong cuốn sách nổi tiếng của Darwin : The descent of man, and selection in relation to sex, nhà xuất bản London: John Murray, bản lần thứ nhất, xuất bản năm 1871, ở trang 197.

Tôi xin trích một phần đáng chú ý từ trang 197 như sau: “If the anthropomorphous apes be admitted to form a natural sub-group... we may infer that some ancient member of the anthropomorphous sub-group gave birth to man”.

Tôi sẽ chưa vội chuyển ngữ phần này sang tiếng Việt. Vì việc làm đầu tiên, chúng ta cần phải hiểu một số thuật ngữ quan trọng xuất hiện trong đoạn trích dẫn trên. Việc hiểu sai thuật ngữ có thể dẫn đến việc diễn dịch sai ý muốn của tác giả.

Trong đoạn trích dẫn trên, chúng ta thấy xuất hiện từ ape. Vậy ape là gì, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn khi phân tích sự phân loại của bộ linh trưởng. Trong hệ thống phân loại sinh vật ta có các cấp độ như sau : Bộ > Họ > Chủng > Loài. Trong đó, mỗi cấp độ có thể được phân chia thêm thành các phân lớp nhỏ hơn. Ví dụ ở bộ (order), ta có phân bộ (suborder), phân bộ nằm giữa bộ và họ. Chúng ta sẽ bám sát trật tự này để xác định vị trí của ape trong bộ linh trưởng.

Bộ linh trưởng được chia thành 2 phân bộ prosimians (từ này thường được thay thế bằng Strepsirrhini) và simians. Trong đó, simians là linh trưởng bậc cao. Còn prosimians mang các đặc điểm sơ cấp hơn so với simians (tiền tố pro- trong tiếng latin là “trước”). Linh trưởng bậc cao được phân chia thành 2 nhóm : Catarrhini bao gồm Ape và Khỉ (ở châu phi và châu á); nhóm thứ 2 là Platyrrhini là khỉ sống ở Châu Mỹ.

Siêu họ Apes (Hominoidea) là loài linh trưởng không đuôi và được phân chia thành 2 họ là Hominoidea và Hominidae (còn được gọi là hominids hay họ vượn người). Họ Hominidae được chia thành 2 phân họ là Ponginae (đại diện là đười ươi) và phân họ Homininae. Trong phân họ Homininae, chúng ta chia ra 3 chủng là Gorilla – gôrila, Pan - tinh tinh và Homo - loài người và các tổ tiên trung gian

Chúng ta có thể tóm tắt trật tự rắc rối và khó nhớ trên bằng một sơ đồ sau:

Như vậy, loài người (và các tổ tiên trung gian) cùng với vượn (tinh tinh, gorilla và đười ươi) đều là loài linh trưởng không đuôi thuộc họ vượn người (Ape). Do đó, loài người hoàn toàn không phải tiến hóa từ khỉ theo quan niệm thực sự của tiến hóa. Mặt khác, theo sơ đồ, họ hàng gần nhất của loài người là Tinh Tinh. Đúng như mối quan hệ trên, chúng có số nhiễm sắc thể gần nhất với chúng ta, 48 so với 46, và nguyên nhân cũng đã được tìm ra bằng phương pháp di truyền, độc lập với tiến hóa: 2 cặp nhiễm sắc thể đã nhập làm một (sẽ có bài chi tiết hơn, lúc này, chúng ta tỉ tập trung mổ xẻ sự lệch lạc của ông Hưng về tiến hóa và cách phản biện khoa học).

Theo cách hiểu của ông Hưng về tiến hóa: người có nguồn gốc từ khỉ và vượn. Theo sơ đồ trên, ta thấy người và khỉ không có quan hệ tổ tiên với nhau. Vậy còn vượn thì sao? Tôi xin trích lại câu nói của ông Hưng : “Làm thế nào để loài khỉ (hoặc vượn, tinh tinh) với 54, hoặc 48, hoặc 42 nhiễm sắc thể có thể biến thành loài người với 46 nhiễm sắc thể?” Ông Hưng đã sử dụng từ ngữ một cách hồ đồ và thiếu hiểu biết. Ông đã cho tinh tinh và vượn đứng chung với nhau vì ông không biết rằng tinh tinh là một loài trong họ vượn. Như vậy ta thấy cách hiểu của ông Hưng về “vượn” là các con vượn đang sống chung với chúng ta hiện nay, đó là vượn hiện đại. Vì thế, ông Hưng dạy cho người đọc rằng tiến hóa, theo ông, là con người chúng ta có nguồn gốc từ các con vượn hiện đại này. Nhưng tiến hóa có thực sự nói vậy?

Chúng ta hãy quay lại trang 197 của cuốn The descent of man để xem darwin đã thật sự nói gì: “If the anthropomorphous apes be admitted to form a natural sub-group... we may infer that some ancient member of the anthropomorphous sub-group gave birth to man”. Lược dịch: Nếu các con vượn có đặc điểm giống người có khả năng phân thành một nhóm nhỏ một cách tự nhiên…chúng ta có thể cho rằng một vài thành viên cổ đại của nhóm nhỏ có đặc điểm giống người này tạo thành con người”

Mặt khác, Darwin còn ghi chú “It is not probable that a member of one of the other lower sub-groups should,… , have given rise to a man-like creature, resembling the higher anthropomorphous apes in so many respects”. Lược dịch: Không có khả năng một thành viên của một trong số các nhóm nhỏ thấp hơn khác,…, tạo ra các sinh vật giống người, tương tự nhiều mặt với các con vượn có đặc điểm giống người cao hơn

Kết

Như vậy, vượn mà Darwin nói đến chính là loài vượn cổ xưa. Để trở thành tổ tiên loài người, các con vượn cổ xưa này bắt buộc phải mang các đặc điểm giống người ở mức độ cao. Ngoài ra, Darwin cho rằng các con vượn ở một mức độ thấp không thể tạo ra một sinh vật giống người. Hơn nữa, loài vượn cổ xưa mang các đặc điểm giống người ở mức độ cao này còn phải được tách ra thành nhiều nhóm nhỏ hơn. Và một trong số các nhóm nhỏ hơn đó tiến hóa thành người và các dạng tổ tiên người trung gian. Do đó, nếu truy ngược lại, con người và vượn đều có chung một tổ tiên. Đây là quan điểm chính thống của tiến hóa. Hoàn toàn trái với sự bịa đặt của ông Phạm Việt Hưng.

EvoLit:

Có thể thấy, thay vì đưa ra thông tin chính xác về quan điểm của tiến hóa (con người có chung tổ tiên với vượn, có họ hang xa hơn với khỉ), thay vì làm một bước logic là so số nhiễm sắc thể của chúng ta với tinh tinh (và “quên” không nói nguyên nhân của chênh lệch đã được phát hiện từ thế kỷ trước), ông Hưng lại đưa số liệu của những loài khỉ, vượn tiến hóa đã nói rõ từ hơn trăm năm trước là không phải tổ tiên người. Đó là người rơm của ông Hưng, và đó hoặc là sự thiếu hiểu biết, hoặc là thiếu thành thật, cả hai trường hợp thì ông Hưng cũng không nên viết về tiến hóa nữa. Nhưng blog của ông vẫn rất nhộn nhịp, và vì thế mời các bạn đón đọc chuỗi bài phản biện tiếp theo trên EvoLit.